KÜRDİSTAN'DA DİNİ AZINLIKLAR

Editörlüğü Khanna Omarkhali tarafından yapılan Kürdistan’da Dini Azınlıklar: Ana-akımın dışında kalanlar adlı bu kitap Kürdistan’ın bütün parçalarında İslami ana-akımın dışında serpilip gelişen dini ortamların bir anlatımını içeriyor. Her ne kadar günümüzde Kürdistan, Kürtlerin ekseriyetinin inandığı İslamla ile son derece özdeş kılınmış olsa da burada çeşitli dini azınlık grupları da yaşıyor.

Derin ve hızlı değişimlerin olduğu bu dönemde, özellikle de son birkaç onyıllık dönemde çeşitli ekonomik, politik ve sosyal dönüşümler bütün Ortadoğu boyunca meydana gelmiştir. Şimdi Kürtler çok farklı siyasal koşullarda yaşıyorlar ve son birkaç onyıllık dönem boyunca söz konusu dinlerin her birinin siyasal manzarasında meydana gelen derin değişimler Kürt bölgelerindeki dini azınlıkları çeşitli yönlerde etkilemiştir.

Dini azınlıklar hem Kürdistan’da hem de başka yerde her zaman ana-akımının dışında kalmıştır. Ortadoğu’da azınlık dinleriyle ilgili son yıllarda ortaya çıkan literatürün birçoğu Yahudi-Hıristiyan-İslami dini geleneğe ayrıldığı halde, pek çok öteki dini azınlık grup bu araştırmalarda sık sık gözden kaçırılmıştır. Şimdiye kadar Ortadoğu’da Hıristiyan olmayan ve Yahudi olmayan azınlıklarla ilgili çok ama çok az sayıda alan çalışması yapılmıştır. Kaldı ki verilen bursların ve aynı zamanda uluslararası insan hakları kurumlarının ağırlık noktaları öncelikle dini ve etnik azınlıkların hakları üzerine olmuştur.

Irak, Türkiye, Suriye ve İran’ın anayasalarında dini özgürlükleri koruma da dahil insan haklarıyla ilgili bir beyan vardır ancak bütün bu ülkelerde diğer dinlere karşı İslama öncelik verilmektedir. Söz konusu beyan sadece anayasal düzeyde kalmaktadır. Öte yandan günlük hayatta dini azınlık gruplara mensup olanlar mesela istihdam sorunu, sosyal iletişim, ticaret gibi zorluklarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Dahası Müslümanlar çoğu zaman pek çok dini azınlık gruplarının temsilcilerini kâfir olarak adlandırmaktadır.

Ortadoğu’da farklı dini azınlık gruplar son onyıllarda devasa dinsel, siyasal ve kültürel dönüşümlere tanık olmuşlardır. 20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın başları Kürdistan’ın bütün parçalarında önemli sosyal ve siyasal dönüşümlerin olduğu bir dönemdi. Bu sosyal ve siyasal dönüşümler arasında birçok göç dalgası da vardı. Bu göç dalgaları çoğu zaman ev-sahibi ülkeye yapılan iç göçler oluşturuyordu. Kaldı ki 21. yüzyılın dönemeci bireysel olduğu kadar kitlesel olarak da din değiştirmelerin (sözgelimi, Kafkaslarda Yezidiler; İran’da Ehli Hak) yaşandığı bir dönemdi. Bu da nüfus coğrafyasında özellikle de bölgenin dinsel haritasında büyük değişimlerin olmasına yol açtı.

Soğuk savaş sonrası döneme genellikle sadece küreselleşme, milliyetçilik ve teknolojileşme değil, aynı zamanda inançların bireyselleşmesi de egemen oldu ki bu da Kürdistan’da bireylerin yaşamında dinin rolüyle ilgili yeni bir algının yaratılmasını beraberinde getirdi.

Bu koleksiyonun yeniliğinin odak noktası bütün Ortadoğu’dan ya da mevcut devletlerden ziyade Kürdistan’daki dini azınlıklardır. Kürtler arasındaki farklı azınlık gruplarıyla ilgili çok sayıda yayın mevcuttur. Ancak bu azınlık grupların bütün Kürdistan’daki mevcut durumu ayrıntılı bir araştırmanın ele aldığı bağımsız bir konu olmamıştır.

Gerçi bu kitap bu dini gruplarla (özellikle de Kürt Yahudilerle) ilgili tarihsel verilere dayanan bazı materyalleri içeriyor ama kitabın asıl amacı 20. yüzyılda ve (esasen de) 21. yüzyılda dini azınlıkların uğramakta oldukları değişimleri bir araya getirmek ve onları incelemektir. Bu kitap son zamanlardaki gelişmelerin üzerinde duruyor ve araştırmacılara yeni bilgileri sunmayı ve bu toplulukları, özellikle de onların sosyal ve dinsel yaşantılarını etkileyen gelişmelerin anlaşılmasını kolaylaştırmayı hedefliyor. Çeşitli konulardan oluşan bu kitap 21. yüzyılın dönemecinde pek çok çatışma ve dönüşümlere maruz kalan bu dinsel azınlık grupların Kürdistan bölgelerinde nasıl yaşadıklarını anlatıyor. Elinizdeki bu antoloji ile bu alanda daha kapsamlı çalışmaların startını verdiğimizi umuyoruz.

Bu koleksiyon sadece araştırmalara yeni bilgiler kattığı için önemli değil, bu koleksiyona katkı sunanların vardıkları sonuçların pek çoğunun farklı dini topluluklara mensup olanlarla yaptıkları kişisel mülakatlarının Kürdistan’da ve diasporada yürüttükleri alan araştırmalarının bir ürünü olduğu için de önemlidir.

Bu kitap projesi Alman araştırmacılarını Avusturya, Fransa, Hollanda, Polonya, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Büyük Britanya’daki meslektaşlarıyla bir araya getirdi. Bu koleksiyon altı bölümden oluşuyor ve Kürtler arasında ve Kürt bölgelerinde Ehli Hak, (Yaresan/Kakailer), Yezidilik ve Alevilik gibi ağırlıklı olarak egemen olan dini gelenekleri, inceleyen üç bölümle başlıyor. Bunları Kürtler arasında bulunan bazı sufi gelenekleri (Haqqa ve Khaksar) ve Derviş tarikatlarına ve Şebeklere ayrılan bir bölüm takip ediyor. Her deneme özel bir dini grubun özel yönlerini ele alıyor. 

Okurlara kolaylık olsun diye bu antolojinin sonuna kitapta geçen bazı tabirleri açıklayan bir sözlükçe ve üç indeks konulmuştur. Kürdistan’da Dini Azınlıklar: Anaakımın dışında kalanlar adlı derleme olan bu kitap Kürdistan’daki farklı dini azınlık grupları tanımak isteyen ve bu konuda bilgilerini geliştirmek isteyenler için tasarlanmıştır.